2.4.1965

Sài Gòn, 2/4/1965

Ánh,

Anh về đây hôm thứ tư. Sài Gòn nóng như đốt. Anh Cường chưa vào như đã viết thư cho anh vì có trở ngại gì đó. Anh đã nhận được thư của Ánh ở Blao. Thư cũng buồn nhưng nỗi buồn đó đã như trầm tĩnh hơn. Anh cũng mừng.

Đêm qua anh ghé vào dancing ngồi một mình và Diễm Thuý hát Et j'entends siffler le train. Không hay lắm nhưng cũng đủ làm anh nhớ Ánh cùng những buổi chiều êm đềm đã qua.

Ánh hãy để thì giờ mà học thi. Bao giờ rỗi rảnh hẵng biên thư cho anh. Ngoài ra vẫn thế. Anh vẫn lang thang trên phố một mình những ngày về đây. Đi lính thì chưa có tên ở Bộ Quân lực. Có thể lại lọt về khoá sau. Âu cũng là số mệnh cả. Bao giờ anh đi thì hẵng viết thư nhiều như Ánh đã hứa thế.

Anh bây giờ cứ sống thế, không có gì gọi là phép lạ trong mỗi ngày đã và đang sống. Anh cung chẳng ao ước gì. Cứ sống như phải sống vậy và mọi câu chuyện sẽ kết tạo quanh mình bằng một định thức nào đó. Rồi cũng đâu và đấy cả. Mình dù làm gì hơn, dù cố gắng bao nhiêu cũng chỉ là một con nước trôi đi theo những ngọn ngành đã có.

Anh đang mệt mỏi. Và mỗi ngày thấy chán nản hơn một chút. Có một số gặp anh ở phố bảo là anh như thất tình. Anh buồn cười. Chuyện ấy thật khó có ở anh. Tụi nó đồn và phao tin đó với nhau. Không hiểu ai có ý nghịch ngợm đó. Thì giờ đâu mà lãnh những ám chướng tệ ấy vào mình, phải không Ánh?

Mùa mưa sắp về ở đây. Trời thường xám ở phố và nóng vẫn nướng cả cơ thể.

Có lẽ anh cũng sắp về đó để lo ngày giỗ của Ba anh. Anh chẳng mong gì hơn ngoài sự bình an cho Ánh, cùng những kẻ thân yêu ở đó và cho anh, cho quê hương này, như thế đó thôi.

Đã lành bệnh chưa? Những ngón tay đó bây giờ chắc mùa xuân đã bỏ đi, mùa hạ lại bắt đầu khai nhuỵ trên những ngón tay đó, anh nghĩ thế.

Anh chúc Ánh qua những cơn sốt nhỏ đó.

Trịnh Công Sơn 

28.2.1965

Sài Gòn 28/2/1965

Tưởng đã không về được nhưng rồi đã về. Đến đây từ chiều thứ bảy. Anh ra phố tìm Hà được đi phép. Đi suốt đêm và ngủ rất muộn.

Rồi cả ngày chủ nhật lên Thủ Đức để lại trở về phố cùng Hà và long dong trên những con đường phố rất vắng - rất đông. Những lá me bay, những tiếng nhạc rất nhỏ. Gặp Cung. Tất cả những nhọc nhằn anh phải vui theo Hà theo Cung. Và đã buồn rời nhau. Mỗi người trở về để tiếp tục công việc ê chề của mình. Thật nản.

Anh trở về đây (nhà anh Cường) nằm dài và như mê đi trong cơn - rời - rã - vô - biên. Thật không còn biết nói gì vui vẻ với nhau lúc này. Anh chưa bao giờ thấy ảo não hơn.

Đã qua thêm một chiều thứ bảy, một ngày chủ nhật. Những khuôn mặt con gái rất đẹp, rất sang, rất nhã, rất cao đi bên cạnh những ngoại kiều trên đất nước này. Ôi làm sao giải thích cho hết những ô nhục, những khúc mắc, những rối rắm trên mặt đất này nữa.

Ánh ơi Ánh ơi,

Khi anh quay về gọi Ánh thì đã cảm thấy an tâm hơn. Có một cái gì rạng rỡ từ đó. Anh vừa từ nhà một người quen ăn anniversaire đứa bé trở về. Uống rượu rất nhiều và càng thấy mê mỏi hơn. Đã hơn 10 giờ. Suốt đêm qua anh đã phải chong mắt suốt đêm để chờ đúng 5 giờ 30 sáng thức Hà dậy cho kịp giờ trở về quân trường để canh gác.

Anh mong giấc ngủ đêm nay sẽ an bình. Trời đã nóng lắm. Những cơn mưa chưa về đây. Vào mùa hạ thì trời ở đây thường bắt đầu mưa.

Anh đang nhác nhớm muốn trở về Blao rồi. Có lẽ đến trưa thứ ba anh sẽ về trên ấy.

26.2.1965

Blao, 26/2/1965

Dao Ánh,

Anh đọc thư Ánh từ chiều hôm qua. Cũng như tháng 8 năm ngoái, thư Ánh vẫn là thư đầu tiên trong những ngày mọn mọt của anh ở đây. Anh đã đọc thư bao nhiêu lần. Và để mừng những tờ thư đó, anh đã mặc áo ấm vào đêm, uống thật say một mình rồi trở về cầm những tờ thư còn thơm mùi thơm quen thuộc đó mà ngủ. Bạch lạp thì cháy âm thầm trên giấc ngủ đó của anh.

Những ngày nay anh vẫn chưa làm được gì ngoài phí bỏ những giờ dài dẳng để ngồi đốt thuốc và nhìn hoài khoangar đất trời trước mặt. ANh đã viết xong một bản nhạc cho Ánh. Ru mãi ngàn năm hay Ru em từng ngón xuân hồng.

Bây giờ buổi chiều. Anh đã hết cả ngôn ngữ để nói về vẻ ảm đạm của những buổi chiều ở đây.

Thứ sáu đã gần xuống hết, những mảnh đất đang mang màu nâu bạc. Những con sâu đất và dế cũng đã reo rất sớm ngoài kia. Có lẽ anh lại phải nằm thêm một thứ bảy và một chủ nhật ở đây nữa.

Bây giờ Ánh đang làm gì, bờ sông thì vẫn có những hàng cây. Những hàng cây nhìn xuống một đời nước mãi chảy và những màu lá xanh, đỏ của mỗi ngày, của mỗi tháng, của mỗi năm. Anh thấy Ánh đi qua những khung hình quen thuộc đó và mỗi ngày Ánh đã lớn lên, đã xa dần từng ngày tháng cũ. Đã bỏ sau lưng từng buổi chiều êm ả, đã quên mất những yêu dấu của một tuổi nồng nàn nhất trong đời một người con gái. Rồi sau đó còn gì ngoài một đời sống đều đặn hơn, ngăn nắp hơn và những kỷ niệm đã được trút bỏ âm thầm (như anh đã có lần nói).

Một cơn mưa qua bất chợt ở chót con đường dốc. Anh đã biết được một vài người như thế. Sau lưng họ như đã có một bức tượng dựng lên che khuất những ngày tháng dĩ vãng. Có lúc họ cũng quay lại nhưng để nhìn những gì đã qua với một vẻ thản nhiên của núi rừng. Sao anh lại nói đến điều này. Có phải nghĩ rằng một ngày kia Ánh cũng bỏ ra đi như thế không. Điều đó đã hẳn rồi. Anh nghĩ mình sẽ mãi như đứa trẻ vụng về bốc từng nắm cát và để trôi qua kẽ tay. Ôi những điều quý giá có bao giờ giữ mãi được.

Đêm bỏ xuống chỗ anh ngồi và ngoài kia. Những giờ rỗi rảnh ở đây, anh tình cờ đọc được cuốn Những cặp kính màu của Võ Đình Cường. Cuốn sách viết đã lâu, hơn 17 năm, bây giờ mới xuất bản. Giọng văn đã xưa nhưng tình tiết buồn đến vỡ mật. Có những đoạn journal của Thu như của Alissa. Những ý nghĩa về tình yêu của một người con gái bao giờ cũng dễ thương, cũng nồng nàn và cũng buồn. Trong cuốn truyện có hai người con gái: một Huế và một Hà Nội. Cuối cùng thì không còn ai và Lạc đã xót xa nhận chịu những mất mát đó với một hư vô nặng nề trùm lên đời sống. Mọi người đã không ai hiểu ai. Mọi người đã nhìn nhau qua một cặp kính màu. Anh đã buồn như khi đọc Porte étroite.

Bây giờ anh đã gần trở lại hẳn với vẻ bình thản cũ của anh, nhưng anh cho đó cuncg chỉ là một gắng gượng giả tạo mà thôi. Anh thấy khó thích nghi mình vào với đời sống này. Dù có già nua hơn nữa. Anh nghe một người quen vừa ở Sài Gòn lên cho biết đã có danh sách động viên khoá 20. Có lẽ anh đã có tên ở đó. Vào tháng tư thì giấy gọi bắt đầu gửi đến. Không hiểu khi vào đó thì anh sẽ ra sao nữa. Thôi cũng đành mà thôi. Những vùng đất lạ đày đoạ vẫn mở không ngừng trước lối đi của anh. Tất cả đời sống anh đã bị cuốn hút vào một cơn gió độc sẽ rã rời hơn nữa. Sẽ kêu rêu hơn nữa. Để rồi ích gì. Sẽ đánh mất và quên dần nhau. Định mệnh luôn luôn đào sâu những vực thẳm giữa anh và niềm an bình. Định mệnh chắc đã mãi theo dõi anh bằng đôi mắt hằn thù. Có lẽ anh đã quá ích kỷ như Ánh nói. Anh đã nghĩ về mình quá nhiều. Anh đã nhìn thấy anh và quên rất nhiều người xung quanh. Bao giờ có tin chắc chắn về chuyện đi lính của anh, anh sẽ cho Ánh hay. Sẽ có dịp để đặt mình vào những giới hạn khác. Sẽ bắt đầu một cuộc đời học trò gian nan hơn. Sẽ bỏ vào lòng súng từng viên đạn phi lý để nhằm vào đầu vào mất vào tim nhau. Anh đã hèn nhát hay vì chiến tranh này quá thô bạo. Nhưng thôi anh sẽ câm bớt lại. Trong xã hội này lý lẽ của kẻ yếu bao giờ cũng dễ biến thành những lời nguỵ biện.

Từ một cái nhìn vào xã hội - vào thành kiến đã có - đến tất cả tất cả.

Đêm đã dày và một cơn mừa vừa trút xuống. Những tiếgn hát cũng đã dấy lên từ rất xa xưa.

Anh ngồi đây và bỗng nhận ra rằng tất cả một cuộc đời này rồi cũng chỉ là một hoài công vô ích kèo dài hằng bao nhiêu thế kỷ nữa.

Ánh hãy quay ra cửa nhìn đồi với anh. Đồi thì đen sẫm và mưa đan nhỏ dưới bóng đèn.

Anh đang bị rơi vào những ngao ngán thường trực. Những lúc này anh đang bị dao động bởi hai thứ tình cảm khác ngược, vừa yêu thương tất cả vừa chẳng cần ai. Anh nghĩ đén vai trò của mỗi người trên vùng đất này sẽ diễn biến theo những công thức cố định để rồi kết thúc theo một phương châm bi đát như nhau. Bởi thế anh hay lo sợ vẻ kệch cỡm nguỵ trang của con người. Anh tự hào khởi từ những ngày lớn không anh chưa hề dối lừa ai.

Đêm cũng chưa khuya mà sự yên tĩnh đã nghe rất rõ. Anh nhớ Ánh rất nhiều và điều đó chỉ có thể âm thầm nói cho riêng mình nghe. Ánh có thể nghi ngờ điều đó vì Ánh chỉ đọc nó qua những dòng chữ rời rã, khô cằn. Làm thế nào mà biện bác được. Cả một vòm trời ngàoi khung cửa chỉ còn có một vì sao rất sáng. Cơn mưa đã ngưng từ bao giờ anh không biết rõ.

Những tiếng súng đại bác của đêm đã nổ rất gần. Mọi người đã ngủ yên. Mấy đêm nay anh ngủ ít hơn chẳng hiểu vì sao.

Những lời nói của Ánh như bắt đầu dấy lên: Anh sẽ đền gì cho Ánh, cho Ánh, cho Ánh.

Tiếng súng nổ đã rung cả cửa kính trước mặt. Anh sẽ đền bù cho Ánh tất cả, tất cả.

Bây giờ là giờ bạch lạp. Anh thắp nên để viết tiếp cho Ánh.

Anh nằm dài trong mùng và viết đây.

Những tiếng súng vẫn nổ rền rất đáng ngại cả những tiếng xe nhà binh lao vút vào đêm.

Những ngón tay Ánh có còn lạnh không. Anh nhớ Ánh cùng những ngón tay dài đó.

Bây giờ thì hãy vào giấc ngủ. Đêm đã muộn màng. "Thôi em hãy ngủ anh hầu quạt đây"(72).

***

(72) Nguyên văn "Em ơi! Hãy ngủ anh hầu quạt đây" (Ngậm ngùi - thơ Huy Cận)

22.2.1965

22/2/1965. Buổi sáng

Sương mù trên những bụi hồng ở nhà bưu điện anh đi gửi thư cho Ánh mà nhớ hơn bao giờ, trên vẻ hoang vu này làm sao gửi hết sương này về cho Ánh.

Anh đang viết ở bưu điện, quanh anh sương không còn nhìn thấy nhau. Buổi sáng hoa hồng nở rất tuyệt diệu. Anh không còn lời nào để nói bởi vì tất cả đã âm thầm biến mất khỏi anh.

Anh chỉ còn một ngôn ngữ này để gửi về: Ánh có còn đó không. Nhớ nhung ngút ngàn.

Dao Ánh. Bao nhiêu sương mù mang tên đó, trên vùng cao anh mãi ngước nhìn.

Hãy kể cho anh nghe. Hãy nói chuyện với anh. Đã có gì qua ở đó.

Anh nhớ mãi một loài nga mang tên Dao Ánh và mang tên hoa mặt trời.

Hoa hồng và sương mù xin chất đầy trên hai tay Ánh đây.

Anh

Trịnh Công Sơn 

21.2.1965

21/2/1965

Đêm hôm qua anh đọc nốt cuốn sách đến 1 giờ khuya thì xong.

Đọc xong thì buồn. Buồn theo từng nỗi tuyệt vọng của Juliette và Alissa. Tuyệt vọng của Alissa là một thứ tuyệt - vọng - đức - hạnh. Đức hạnh đó đưa về một hạnh - phúc - ảo - tưởng - trên - cao. Yêu rồi huỷ diệt tình yêu đó, quay lưng trước tình yêu đó. Như thể đã rõ ràng có sự lựa chọn giữa Chúa và Jérôme. Hiện tượng xung đột trong tâm hồn Alissa là một xung đột nguỵ trang, giả tạo. Anh không thể chấp nhận đức hạnh đó dù là thứ đức hạnh thần thánh, cao cả. Anh gọi hành động đó là một hành động - phi - nhân - bản. Đó cũng có thể xem như là một chọn lựa ích kỷ thoát ra ngoài thân - phận - làm - người (condition humaine).

Riêng anh, anh cho nỗi tuyệt vọng của Juliette "người" hơn, đáng thương hơn. Một tuyệt vọng còn mãi bị hành hạ, khổ sở, bị giằng co không ngừng. Hai bàn chân còn dính liền với đất. Hai bàn tay cùng thân thể đó gắn liền với thân phận. Juliette chỉ chọn lựa có một lần và lần đó là mãi mãi cho đến gần hai mươi năm sau còn có những giọt nước mắt trên những - gì - đã - mất - đi. Ánh đọc lại những câu này ở đoạn cuối cùng (tr. 177): 

"Alors tu crois qu'on peut garder si long temps dans son coeur un amour sans espoir? ...Et que la vie peut souffler dessus chaque jour sans l'éteindre" (70).

Tất cả cuộc đời sau này của Juliette chỉ là một bằng lòng buông thả mà thôi. Tất cả nỗi tuyệt vọng của Juliette cũng ở trong câu nói cuối cùng: "Allons! Il faut se réveiller"(71). Ánh có thấy được một cái gì gắng gượng nản lòng ở đó không. Một cái gì đã vùi tắt đời không còn trỗi dậy nổi. Câu chuyện thật nản lòng. Nỗi tuyệt vọng cuối cùng đó dã kéo anh đi xa vào giấc ngủ mỏi mê. Anh định trỗi dậy viết thư tiếp cho Ánh ngay lúc đó, bởi vì đã buồn hơn và sương cũng xuống nhiều hơn trắng mù bay như mưa nhỏ. Những ánh đèn néon chỉ còn là từng đốm sao nhỏ bất động. Nhưng rồi anh đã ngủ quên đi trong chuyện buồn đó và nến trắng cũng mòn từ bao giờ. Buổi sáng chủ nhật sương cũng giăng mù trên thành phố. Anh dậy thay áo ấm ra tiệm ngồi ăn mua bao thuốc và cũng vừa trở về để viết và nghĩ đến Ánh.

Buổi sáng trời âm u, có nắng rất mỏng, anh thì quanh quẩn trong căn phòng này. Cũng như bao giờ, anh ngồi đối diện với sự vắng lặng quanh anh. Hơn bao giờ hết, anh bỗng thấy rằng mỗi người phải có lòng tin lẫn nhau mới có thể kéo dài cuộc sống này được.

Ánh ơi Ánh ơi,

Chiều nay sẽ trở dậy với vẻ buồn bã của những chiều chủ nhật hoang vu. Anh sẽ viết tiếp.

***

Anh vừa dậy. 3 giờ. Ngồi đọc lại đoạn cuối thì thấy Alissa cũng đáng thương. Nỗi tuyệt vọng nào cũng mang vẻ tráng lệ như nhau. Dù sao thì cách cư xử của những người trong truyện cũng đẹp. Những lúc này đọc truyện thấy buồn hơn mà thôi. Điều anh chợt nghĩ đến trước tiên khi vừa mở mắt dậy là thành phố có những hàng lá muối Ánh đi qua thật là xa vời với đồi cao này. Nỗi  bàng hoàng như mọc nấm trên cơ thể.

Những điều để nhớ lại là những điều đã mất đi hay ít nhất cung thuộc về quá khứ. Mỗi ngày mình bước tới là mỗi lần mình bỏ lại một quá khứ nho nhỏ sau lưng. Anh chỉ mong sao có thật ít quá khứ. Người có nhiều quá khứ thường phải buồn nhiều hơn. Anh thấy mình nhớ Ánh nhiều hơn lần trước. Có lẽ vì lần trở về này - dù có nhiều chuyện phiền lòng nho nhỏ.

Buổi chiều im nắng. Phía đồi trước nhà anh ở trọ đã mọc thêm hai căn nhà mới. Gió đã lao xao ngoài kia. Anh ngồi chờ ở đây và biết rằng sẽ không ai đến cả.

Anh vẫn ngồi thắp thuốc một mình và nỗi sống rời rã hẳn đi.

Chiều nay không ai đến thăm. Chiều nay không còn năm ngón tay nồng nàn giá buốt. Làm sao yên tâm.

***

(70) "Em (anh) có tin rằng người ta có thể giữ mãi trong tim tình yêu vô vọng? ... Rằng cuộc sống có thể thổi luồng gió qua mỗi ngày mà không làm tắt ngấm nó"

(71) "Nào! Hãy thức dậy"

20.2.1965

Blao, tối thứ bảy 20/2/1965

Ánh

Một chiều thứ bảy nằm chơ vơ xa vắng tất cả. Anh bỏ một buổi trưa nằm đọc Porte étroite nhưng những tiếng hát buồn và sự im khô của buổi chiều đã kéo anh dậy nửa chừng. Này đây là Come back to Sorriento, Beau Danube blue, Secret love(65) và bao nhiêu khúc hát khác dâng lên dâng lên như thuỷ triều ngập trên bãi - hoang - thân - phần - anh.

Viết quá nhiều để bày tỏ những muộn phiền của mình là một yếu điểm. Có thể Ánh sẽ chán nản trên những kêu rêu đó. Có thể anh sẽ tầm thường hơn dưới mắt Ánh. Nhưng anh đâu cần những độ lượng, anh chỉ thấy mình tha thiết muốn đối thoại với người thân yêu, nên anh phải viết vội buổi chiều quá buồn như đã từng kể lể nhiều rồi. Chiêu thứ bảy mà cuốn chăn nằm heo hút ở đây thì không thể tưởng tượng được nữa. Radio thì vẫn la ầm những tin đảo chính. Chốn này thì vẫn ngủ ngon không hề có một xáo động nào về những biến chuyển đó. Thật như mình không còn một liên hệ nào với những đớn đau của quê hương này nữa.

Ánh ơi,

Anh không thể dối mình là ít nhớ Ánh được. Có thể rồi dần dà sẽ quen đi, nhưng bây giờ thì thật nhớ thật nhớ đến nỗi không thể kìm hãm mình yên ổn được. Anh chưa thể ổn thoả nhanh chóng mình với vẻ hoang vu ở đây. Có thể Ánh không tin lắm nhưng ngày tháng còn đâu được nhiều để lừa dối nhau. 

Buổi chiều thứ bảy và chủ nhật bao giờ cũng buồn và nhớ nhiều hơn, bởi vì ngày đó anh biết rằng mọi người đều rảnh rỗi như nhau. Sự rảnh rỗi sẽ làm mọi người gần nhau hơn tí nữa. Mùa này cỏ đã khô và những bụi tournesol chỉ còn những nụ đen cháy. Buổi sáng anh thức dậy sương mù xuống từng bãi rộng. Sương mù làm anh càng nhớ Ánh hơn. Ánh đừng bêu rêu trên sự nhớ nhung của anh nghe Ánh.

Chiều nắng đã mất. Ánh đang làm gì ở đó. Ngày mai hình như Trang thăm Ánh phải không. Gió lùa vào lạnh hết hai bàn tay anh. Có Ánh chắc tay Ánh đã đông băng rồi.

Anh đã ngồi đốt bao nhiêu điếu thuốc rồi không còn nhớ nữa. Chiều rồi Ánh ngồi một mình có buồn ngủ không. Mắt Ánh thì bao giờ cũng buồn như thế. Hư vô như đã vào trong đó từ bao giờ.

Buổi chiều vàng vọt xám. Những con chim về kêu trên những vùng cháy nảm của cỏ khô. Anh thì âm thầm nghe những lao đao trong mình trầm xuống. Ôi kể làm sao hết những nhớ mong này và làm sao tin được. Không phải anh bi quan nhưng chỉ thử dẫn dắt Ánh về những điều có thể bây giờ Ánh đang ghét bỏ.

Chúng anh có cần gì bi quan bởi vì cuộc đời sẽ nuôi sống tất cả. Điều anh muốn nói là tại sao người ta không dám đập đổ những công thức xã hội cũ kỹ để sống người hơn, nhân loại hơn và tự do hơn. Trên quê hương nhỏ nhắn của chúng mình, người ta không bao giờ biết nhàm chán những công thức, những ước lệ, những nguỵ biện giả tạo. Người ta chỉ có thể trở thành những nhà - đo - lường giỏi và bằng lòng với tài năng đó. Sau đó thì họ yên tâm và đời sống đó đã trôi đi hằng bao nghìn năm rồi trên đất đai này.

Như thế đó Ánh, có phỉa anh đã nguyền rửa đấy không, mà nguyền rủa để làm gì. Đời sống này đã như một loại thổ ngữ ghi trên đá xưa rồi. Có thêm anh hay bớt anh thì cũng từng đó thôi.

Đêm đã rất dày rồi đó Ánh. Gió cũng đã lạnh hơn.

Anh đã bắt đầu ngồi trên ghế này, trước cửa sổ, từ 3g đến bây giờ là 10g15 - trừ hơn một giờ cơm chiều - để nghĩ đến Ánh và viết thư cho Ánh. Như thế có phiền cho Ánh lắm không. Ánh cũng đâu cần tin điều đó.

Anh vừa ra đứng ở sân. Tiếc là không có Ánh lúc này để Ánh nhìn đêm sương mù. Những khoảng đèn néon ở xa và trên đỉnh nhà thờ đã nhoà nhạt làm thành những vùng - ánh - sáng - tròn mơ hồ trônng thực lạ lùng, thực huyền hoặc.

Cho anh thăm Trung và Diệm, Hoa bạn Ánh. Những người con gái rồi lớn lên rồi đi qua như từng bóng mây qua trời, như từng buổi chiều đẹp mất đi, như những vết chim di trên biển. Chúng anh là những kẻ còn sót lại để ca tụng từng vẻ đẹp phù du đó. Ánh thừa thông minh để hiểu tất cả. Phần bội bạc có bao giờ là chúng anh. Trừ một số nghệ sĩ vô liêm mới tệ thế. Ánh có thể nghi ngờ tất cả nhưng không nên nghi ngờ chúng anh. Đừng tạo nên không khí hiềm thù âm thầm trong đó, mỗi người sống cạnh nhau như một bầy thú dữ. Hãy nhân loại hơn. Hãy để trái tim trên mỗi bàn tay mà nói chuyện với nhau. Đêm đã về. Trước mặt anh bây giờ có hai khoảng xanh đen của trời và đất.

Một chiều thứ bảy đã mất đi vĩnh viễn. Ánh có buồn hơn không. Nếu một mai Ánh cũng mất đi vĩnh viễn như thế thì lúc đó có lẽ anh mới tin được rằng anh đã có Ánh ngàn - đời - ngàn - năm dù lúc đó sự khổ đau có bủa xuống làm khốn khổ đời mình hơn bao giờ bao giờ. Nhưng làm gì có điều đó phỉa không Ánh, và cũng mong không bao giờ có điều đó. Sự ích kỷ cũng vô biên như lòng độ lượng. Độ lượng với chính phần số mình.

Một ngày nào đó chính Ánh sẽ giao lại những chữ Destin Destin cho anh đồ lại rõ nét hơn. Rồi bao giờ cũng chỉ còn lại chúng anh ngồi viết hoài những chữ đó. Quê hương mình làm gì có một ngày sẽ xoá bỏ những nề nếp sống cũ đi.

Mây xám về bỏ những giọt mưa thưa trên đồi rồi biến đi. Có lẽ đêm nay thì mưa lớn và anh sẽ nằm yên đóng kín cửa nghe gió về hú ngoài sân, như từng đàn sói rừng mỗi đêm về ru giấc ngủ.

Mùa nắng ở đây như vậy đó, cũng có nhiều sương mù và những lần mưa lớn qua nhanh trên đồi trông rất tội.

Ánh có còn nhớ những câu trong bản hát Ánh đã chép cho anh:

...J'entendrai l'orage et la pluie pour pleurer

Je t'aime encore mais tu dois ignorer le chagrin de ma vie.

Et j'irai pleurer sous la pluie(68)

Anh muốn nghe lại tiếng hát đó cao lên trong buổi chiều này nhưng làm sao có được. Trong Porte étroite có chữ này anh thấy hay: je t'idolâtre. Tình - yêu - thần - tượng Ánh xem đã có từ hồi Gide rồi đó. Cuốn sách lại xuất bản lần đầu vào năm 1909 nghĩa là chữ đó đã lớn hơn mấy lần tuổi anh.

Trong Porte étroite Ánh thích Ánh là ai. Chỉ mới đọc được một nửa thì anh thấy thương Juliette quá. Những lá thư của Alissa cũng tội phải không. Đêm nay anh sẽ nằm đọc tiếp.

Chiều đã chiều hơn rồi đó. Những tiếng chim sẽ cũng trầm hơn. Còn tiếng chuông nhà thờ đổ xuống. Sao Ánh không thể cho anh một cái ảnh dù rất nhỏ để anh giữ nơi này. Có thể cắt ra từ một tấm hình nào đó. Nếu Ánh e ngại gì thì thôi.

Đêm nay Ánh thắp bạch lạp và đốt đến mấy giờ.

Sương mùa Hạ thì không lạnh lắm. Ở đây chỉ có hai mùa nên anh gọi thế. Một mùa lạnh đã qua. Đà Lạt cũng thế.

Trong thành phố này ít ai còn ngồi thức sau 10 giờ. Giấc ngủ rất dễ đến nhờ sự yên lặng xung quanh. Ánh có thể an lòng vì những điều anh viết cho Ánh dù có ngâm nga lên cũng chẳng còn ai nghe nổi. Sáng mai Ánh có thể dậy muộn hơn vì còn nguyên một ngày nghỉ. Anh đoán là Ánh rất bằng lòng về điều đó.

Anh hút thuốc quá nhiều nên dù buổi trưa không ngủ anh vẫn chưa thấy buồn ngủ tí nào.

Bây giờ anh sắp thắp nến, trùm chăn và đọc tiếp đoạn sau của Porte étroite. Sáng mai anh còn nhiều thì giờ để viết thư cho Ánh. Chẳng lo gì. Bonne nuit, bien chère(69).

Cho anh mượn năm ngón - tay - mùa - xuân đó.

***

(67) Những bài hát nổi tiếng toàn thế giới: Back to Sorriento là lời Anh ngữ của bài Torna a Surriento do Ernesto De Curtis sáng tác năm 1902; le beau Danube bleu là lời Pháp ngữ của bàn An der schnen blauen Donau do Johann Strauss II sáng tác năm 1866; Secret love do Sammy Fain và Paul-Francis Webster viết cho bộ phim Calamity Jane (1954) với giọng hát của Doris Day

(68) "Em sẽ đợi giông bão và gió mưa về để khóc / Em vẫn yêu anh nhưng anh chẳng màng đến nỗi buồn đời em / Và em sẽ khóc dưới mưa" (Xem chú thích số 7)

(69) Ngủ ngon, bé yêu

18.2.1965

18/2/1965

Buổi sáng đầu tiên anh dậy trên miền cao này.

Vẫn còn thấy mình bị đày ải vì không khí đầm ấm vừa qua.

Buổi sáng có sương rất mỏng. Anh ngồi hong mình trước thềm nhà rồi đi qua những con đường đất đỏ như vẫn hằng đi.

Nắng cũng lên rồi đó.

Anh phải nói là đời sống mình bị xé rách mới phải. Trở lại nơi đây những ngày đầu thường bị mất thăng bằng. Mong cho nó chóng qua. Mỗi lần đi xa là mỗi lần đánh mất. Cho nên không thể nào khỏi lo lắng. Trừ những tâm hồn kiêu hãnh tuyệt đối mà thôi. Ánh có thể là một kiêu - hãnh - tuyệt - đối. Bạn bè thì ngàn năm vẫn thế. Nhất là nhóm chúng anh.

Những gì xem như tuyệt đối thì không thể biện bạch. Tình yêu cũng là một tuyệt đối.

Anh đang mong tin Ánh. Dĩ nhiên là mong tin vui.

Ánh ở đó dù buồn vẫn còn bạn bè. Anh ở đây thì tuyệt nhiên không có ai.

Càng sống nhiều thì càng độ lượng, càng độ lượng thì càng thấy mình già nua, càng già nua lại càng đánh mất. Bởi vì mỗi ngày mình đã di mình ra xa những nề nếp sống tầm thường. Đó cũng là một loại chu - ky - định - mệnh.

Anh nhớ buổi chiều Ánh viết những chữ Destin Destin(62) trong tập Paroles(63) và thấy se thắt.

Ex nihilo nihil fit

Du rien rien ne se fait.

Mỗi người đã đi từ một đời sống hư vô và sẽ trở về một cái chết hư vô. Ai sẽ đi từ một tình - yêu - hư - vô và trở về cô - đơn - hư - vô.

Ôi Ánh - hư - vô, Ánh - không - hư - vô những ngón tay anh giữ rồi có là mây khói. Thật tội nghiệp cho mỗi người. Rồi một ngày nào đó làm những kẻ lạ với nhau. Buổi sáng trước khi lên đây anh đi bỏ thư cho Ánh và ra ngồi một mình ở Pagode.

Thành phố như chìm chết. Hay anh chìm chết. Nhạc lên từ một góc nhỏ mais la vie sépare ceux qui s'aiment tout doucement sans faire de bruit(64). Có những lá me rất nhỏ lăn tăn như từng tích buồn bên kia công viên. Tất cả như muốn âm mưu, toa rập trên vẻ hư vô mênh mang anh đang chịu đựng. Anh bỏ đi và về nhà nằm úp mặt không còn lời nói. Chiều nay rồi Ánh ngồi một mình đốt nến với ai. Tóc đã cài hoa hồng chưa sao anh không nhìn thấy. Một ngày một tháng một năm buồn đi cho hết tuổi nhỏ.

Ánh ơi,

Buổi chiều. Anh vừa thưucs dậy nghe tiếng gió hú ngoài kia như một bầy sói rừng đến đánh thức. Buổi chiều vắng ngắt không còn nghe gì ngoài tiếng gió cũng không còn thấy gì ngoài bãi cỏ lao xao. Gió thổi những đám bụi đỏ đuổi nhau ngoài con đường dốc.

Buồn ơi xa vắng mênh mông là buồn(65). Vẻ vắng lặng làm anh thấy bàng hoàng khó tin được mình vừa ở một vùng xanh non trôi nổi về một nơi cằn cỗi như thế này. Ám ảnh của những ngày tưuong đối êm đềm ở đó vẫn còn chan chứa trong anh. Anh như còn thấy Ánh bước đi, ngồi hát, như còn thấy những ngón tay với hình dáng quen thuộc mà anh hằng nhìn để nhớ trên mỗi buổi chiều. Bóng Ánh như xao động trước mắt anh. Tất - cả - Ánh còn đó còn đó. ANh đã bị đày ải thật rồi đây.

Ánh đã mất đã xa đi ngoài vạn dặm. Phải gọi là niềm chua xót chứ không phải là nhớ đơn thuần.

Nắng vàng đổ xuống và gió cuốn từng bóng nắng đi. Cho anh gọi thêm bao nhiêu lần tên Ánh nữa cho gió mang về.

Gió cũng buồn như mắt người yêu. Buổi chiều thứ năm. Ánh hình như không đến trường. ÁNh ở nhà có thắp nên mà nghe gió xa về không.

Những ngày vui qua mau quá. Làm sao giữ nổi một ngày vui cho mình.

Dao Ánh Dao Ánh Dao ÁNh

Ở đây anh còn có đâu hy vọng mỗi chiều Ánh sang. Mỗi lần đến là mỗi lần xa lạ hẳn lên. Bỗng nhiên anh lại có cảm tưởng lạ lùng thế.

Đã có bao nhiêu lần anh kể cho Ánh nghe về vẻ hoang vu của những buổi chiều ở đây. Mỗi lần trở dậy là mỗi lần thấy mình bị tước đoạt tất cả. Tằ một tình cảm nhỏ đến một tình cảm lớn. Thấy không còn gì không còn gì, như đã bị hắt hủi và mình không còn là mình nữa.

Này Ánh của anh,

Hãy hát lại lời ca của những bài hát quen thuộc đó cho anh nghe.

Buổi chiều nay anh đã chẳng còn ai nữa. Một épave trôi giạt về đây nghe tiếng nói của mình, bước chân của mình, hơi thở của mình là anh đó.

Anh đã có tất cả để rồi không còn gì. Hư vô đã choán chật khoảng sống nhỏ. Từng espace vitale(66). Ôi buồn là đó là từng sợi thạch nhũ rơi xuống âm thầm quanh đời sống anh có Ánh đứng nhìn như một vì sao buổi chiều, anh làm người chăn cừu trở về trong những tiếng chuông lục lạc. Anh chờ mong thư Ánh và những lời - nói - cho - ngày - tháng ở đây.

Nhớ Ánh - thần - thoại như bao giờ bao giờ.

Cho anh được ru những ngón tay mùa xuân vào thiên thu.

Ánh ơi Ánh ơi

Những ngày tháng còn nghĩa lý gì khi một người đã mất tài sản quý báu nhất của đời mình.

Ánh nhớ!

Ánh nhớ Ánh nhớ nghìn năm yêu dấu vô cùng.

Bao giờ hư vô biến mất trên cuộc đời này trên đời anh hở Ánh.

Ánh ơi gió đã đầy cả căn phòng anh trọ. Nhớ Ánh rất thê thiết.

Trịnh Công Sơn

***

(62) Số phận số phận

(63) Tập thơ của thi sĩ Pháp Jacques Prévert, xuất bản năm 1946

(64) Nhưng cuộc sống chia lìa đôi lứa yêu nhua một cách nhẹ nhàng, không gây xáo động

(65) Thơ Thế Lữ (Tiếng sáo Thiên Thai)

17.2.1965

Blao, 17/2/1965

Ánh,

Bây giờ là đêm Blao.

Buổi chiều anh xách valise trở về căn nhà thật hoang vắng.

Anh ngồi hằng giờ tưởng như vực sâu mở rộng quanh mình. Không thể nói là nhớ Ánh nữa mà cơ hồ như đã mất đi. Như Ánh đã chết và anh trở về sau những ngày tang chế. Ôi hư vô trên đời - sống - anh làm sao Ánh hiểu thấu. Ánh chưa có giờ phút nào gần anh để nhìn thấy được anh bằng con mắt chân thành. Bây lâu Ánh chỉ ... (mất một đoạn thư gốc).

Những ngọn nến còn sót lại của buổi chiều cuối cùng Ánh ngồi đó. Ôi hư vô là tháng ngày, là những ân - huệ - tình - yêu - hư - vô.

Anh trải chiếc khăn tay nhỏ của Ánh trước mặt và cũng chỉ còn đó là di tích duy nhất của những ngày mùa xuân. Cả cuốn La porte étroite(61) . Anh muốn bày biện những gì của Ánh để xua bớt sự vắng lạnh quanh anh. Mọi người đã ngủ yên.

Còn anh ngồi đây chong đèn nhớ Ánh. Cho anh bàn tay trái có năm ngón giá buốt để anh vào giấc ngủ đêm nay. Bàn tay vẫn thường lạnh băng như mùa đông đã về ngủ đó.

Ánh ơi Ánh ơi Ánh ơi Ánh ơi Ánh ơi Ánh

Anh mong một tai biến nào đó đến cuốn phăng tất cả mất hút đi để anh còn Ánh đời đời. Nếu Ánh còn đó thì một ngày nào anh cũng sẽ mất đi.

Đêm đã dày. Trăng sáng mênh mông trên vùng đồi đã ngủ mê. Anh mong vào giấc ngủ này có năm ngón tay dài giá rét. Ánh cũng đã ngủ rồi có lẽ thế. Bây giờ anh còn ai còn ai. Ánh đã xa rồi làm sao nghe được những lời kêu rêu âm thầm này, như ngôn ngữ của một loài kiến nhỏ. Anh gọi Ánh bằng niềm hư - vô - thần - thoại yêu dấu. Anh sẽ nằm nhắm mắt và ngủ, giấc ngủ có những chồi - non - ngón - tay - mùa - xuân - thần - thoại.

Ôi hư vô đã đầy một đời người.

Ánh ơi Ánh ơi

Đã hằn thù anh từ bao giờ mà xua anh về đày ải nơi đây.

***

(61) Tiểu thuyết của nhà văn Pháp André Maurois, xuất bản năm 1909. Bản Việt ngữ của Bùi Giáng xuất bản tại Sài Gòn trước năm 1975 có tên Khung cửa hẹp

16.2.1965

Sài Gòn, 16/2/1965

Dao Ánh Dao Ánh Dao Ánh

Làm thế nào nói cho hết sự hoang vu khi anh đứng nhìn sân bay Ban Mê Thuột rồi cuối cùng đứng giữa sân Tân Sơn Nhất. Không có một thoáng mừng vui nào như những lần trước anh về đây có bè bạn có người quen.

Anh mê mỏi rời sân bay trở về nhà thật một mình thật rời rã, thật nhớ Ánh, nhớ Ánh vô cùng. 

Về ở lại nhà anh Cường, ba anh Cường kéo anh đi uống rượu. Dù mệt anh vẫn đi. Anh nhớ Ánh, nhớ Ánh, nhớ Ánh mà không nói được với ai. Như tiếng kêu của một loài kiến nhỏ. Làm thế nào Ánh nghe thấy để Ánh biết được sự chân thật của nó.

Ánh ơi, Ánh ơi, Ánh ơi.

Ánh trở về buổi trưa mắt buồn, áo trắng. Anh làm thế nào còn đủ từ ngữ để nói cho hết tình cảm của mình.

Anh bây giờ đang chóng mặt. Rượu đã đầy cả mắt. Anh định đi ngủ nhưng nghĩ rằng không viết cho Ánh bây giờ là cả một cái tội. Đêm qua anh nằm nghĩ đến Ánh và giận Ánh suốt đêm. Nhưng rồi đi đứng trước Ánh, anh nghe mọi phiền muộn, mọi giận hời đều tan biến cả. Ánh có quyền không tin gì ở anh cả nhưng anh cũng tự nhủ mình chưa bao giờ dối lừa ai.

Ánh ơi,

Anh có gì vui thú để trở về nơi này. Rồi mai về nằm yên ở Blao. Những sương mù những chiều những sáng xa vời Ánh hằng bao nhiêu tỉ tấc đất. Anh sẽ mãi tin là Ánh không bao giờ đối xử tệ với anh cho dù có đôi lúc Ánh vẫn không bằng lòng về anh trong những chuyện nhỏ nhặt.

Ánh ơi,

Bây giờ là đêm hư vô trên đời sống anh quá hư vô khi vừa bỏ lại đằng sau tất cả ánh sáng của mặt trời.

Anh nhớ Ánh và biết bao giờ nhìn thấy lại được cái dáng ngồi thân thuộc trên mỗi buổi chiều có nến trắng và hoa hồng.

Ánh - ơi - Ánh - hằng - muôn - nghìn - năm - anh - gọi.

Thành phố này rộn rịp như bao giờ.

Ánh đang nghĩ gì. Đêm đã đầy trên từng viên gạch.

Anh có một lời muốn nói lại với Ánh: Hãy sống âm thầm hơn. Anh đã xem Ánh như một người đầy đủ trưởng thành. Đừng bêu rêu trên số phần người khác. Lời nói của đêm nay là nhớ Ánh. Nhớ Ánh - hư - vô của mùa Xuân còn đó với lá non xanh và những ngón - tay - chồi - non - vừa ươm lên cho một đời người.

Anh đã quá rã rục. Anh ngủ và sáng mai dậy thật sớm để viết tiếp cho Ánh.

Ánh - hằng - muôn - nghìn - năm.

***

Này tournesol - Dao - Ánh.

Buổi sáng đây này.

Anh vừa dậy.

Giờ này Ánh ở đó cũng mặc áo lụa đến trường bằng những bước chân loài nga.

Anh đang nhớ lại đầy đủ cái không khí vừa mất đi. Còn bao nhiêu ngày, bao nhiêu tháng nữa mới được nhìn lại từng phiến băng dài trên hai bàn tay hướng dương.

Ánh ơi,

Ánh biết anh nghĩ gì trước khi vào đây không. Anh đã cho là Ánh muốn đùa rỡn. Nhưng cho dù là gì đi nữa, anh cũng không ân hận tí nào. Chúng anh vốn vẫn quen bay trên những phù phiếm nên một ngày nào đó Ánh có trả anh về với hư vô thì đó cũng là một cam chịu nữa mà thôi. Tuổi Ánh, tuổi Trang thường có những ác ý vô tình. Những ác ý đó dễ làm buồn lòng người khác. Cuối cùng anh chỉ mong là Ánh hãy âm thầm hơn, hãy trở về với anh.

Sống trong một giai đoạn mà mọi người dễ hiểu lầm nhau thì hãy cố gắng chân thật. Chúng anh đã quá mỏi mê về những âm mưu phờ phĩnh. Tuổi nhỏ thường tự hào là mình khôn ngoan. Anh đã qua tuổi đó. Anh tin ở anh. Trang thì tự cho mình ngang hàng với chúng anh quá sớm. Ở tuổi đó thường chỉ thấy mình mà thôi. Cũng không đáng trách mấy nhưng có thể làm người khác khó chịu. Điều anh buồn ở Trang là tự thấy mình quá khôn ngoan nên mất bớt sự thành thật. Cường và anh thường phiền về điều đó.

Điều kiện tất yếu để sống gần là phải tin nhau. Nếu không tin thì vô tình đã huỷ hoại tất cả.

Ánh ơi,

Buổi sáng đã có nắng trải dài. Anh sắp ra phố gửi thư cho Ánh và đánh dây thép về nhà. Không thể nào nói hết sự nhớ nhung của anh ở đây. Trở lại với không khí ồn ào này thật bỡ ngỡ.

Anh nhớ Ánh âm thầm như loài kiến âm thầm đi xa.

Hãy đọc thư anh một mình rồi đốt hay giữ kỹ. Đừng đưa ai xem cả, ngay cả Trang. Anh sợ nhất là lời bàn tán vô ích.

Rất mong thư Ánh mỗi ngày mỗi giờ mỗi tháng mỗi năm.

Ánh ơi,

Cho anh năm ngón tay của mùa xuân mà anh hằng giữ.

Tendrement.(57)

Trịnh Công Sơn

***

16/2/1965

Ex nihilo nihil fit(58)

Du rien rien ne se fait(59)

Ánh - hư - vô của mùa Xuân

Hãy trở về làm niềm thần - thoại cô - đơn cũ.

Những buổi mai hư vô

Những chiều tối hư vô.

Những ngày - tháng - năm hư vô.

Niềm tin cùng lòng chân thành đã bị ma quỷ đưa về vực sâu

Ánh - hư - vô - của mùa xuân - lá - xanh - hư - vô

Còn gì đây trên từng sợi tóc đã nặng đầy tủi nhục

Hãy trở về làm loài chim hồng có tiếng hót nhỏ,

Có niềm kiêu hãnh âm thầm, có tâm hồn cao sang.

Déjà le néant se dévoile dans l'angoisse(60).

Trịnh Công Sơn

***

(57) Âu yếm, thắm thiết

(58) Thuật ngữ Latin, có nghĩa "Hư vô đến từ hư vô" - câu nói của nhà triết học Hy Lạp cổ đại Parmenides. Trong một đoạn đối thoại của vở kịch "Vua Lear", W. Shakespears đã cho nhân vật vua Lear nói với con gái mình là nàng Cordelia câu này (Nothing comes from nothing).

(59) Hư vô đến từ hư vô (tiếng Pháp)

(60) Hư vô vốn được lột tả trong nỗi lo âu (J.P. Sartre)

15.2.1965

15/2/1965

Dao Ánh,

Buổi chiều hôm qua anh ngồi mong Ánh cho đến lúc biết Ánh sẽ không sang anh mới đến Cercle ngồi uống rượu với mấy đứa bạn.

Mai anh chưa đi được vì máy bay đã hết chỗ.

Những câu nói Ánh biên sang cho anh đó có vẻ hơi nặng nề làm anh buồn.

Anh đang cố gắng để hiểu Ánh hơn. Anh đã quay lại nhìn mình nhiều lần và không tìm thấy gì khác lạ trên khuôn mặt đó ngoài vẻ mệt mỏi hằng có quen thuộc. Anh thấy anh không làm gì để Ánh có thể buồn lòng. Anh đang e dè vì ngại một vô ý nho nhỏ nào đó cũng đủ làm Ánh giận hờn anh. Anh không muốn mất Ánh, chỉ có thế thôi.

Anh vẫn còn nằm đây chờ ngày đi. Nếu có giờ phút nào nhàn nhã Ánh cố sang thăm anh. Đừng đánh mất những ngày quý báu của mùa xuân này. Sẽ xa xôi những mùa hạ, mùa thu, mùa đông nên đừng bao giờ. Ánh nhé.

Anh vẫn hằng mong như thế.

Trịnh Công Sơn

5.2.1965

5/2/1965

Ánh,

Anh đã hiểu được Ánh và bây giờ càng cảm thấy không thể để mất Ánh được. Cho anh tạ tội một lần và từ đây Ánh sẽ được xem như một loài chim hồng thần thoại bay trên vùng - ăn - năn - của anh. Tất cả đã đi qua như trong cơn mê sảng.

Anh đã sống bằng một ngày ân hận vô cùng hôm qua mà uống rượu vào cũng chưa đủ để xua đuổi phiền muộn đi. Ánh hãy trở lại để bóng tối quanh anh tan biến. Hãy giúp anh một lần và anh đã nguyện cầu Ánh trở lại suốt một đêm không ngủ.

Anh biết Ánh độ lượng bởi vì Ánh - chim - hồng - thần - thoại của anh chỉ sống bằng cỏ non và mây bồng. Như thế Ánh đã bằng lòng chưa. Hãy cho anh còn nhìn màu lá non ngoài kia còn tươi mát. Anh rất mong Ánh qua nghe Ánh, nghe Ánh.

Anh đã mượn đàn về và dang ngồi chép nhạc cho Ánh. Anh sẽ ngồi hát cho Ánh nghe lại một mùa đã mất đi, mất đi.

Anh xin cám ơn Ánh nghìn lần. Anh chờ ở đây sáng và chiều nghe Ánh.

Hằng - muôn - nghìn - năm - Ánh - hằng - muôn - nghìn - năm. Cho anh còn cho anh còn một lần và muôn đời.

Anh đã trở về vực thẳm cũ và chờ mong.

Trịnh Công Sơn

***

Ánh này,

Từ lâu anh im câm trên một chuyện đã rồi đã qua.

Tâm hồn Ánh bây giờ còn tươi mát như cỏ non, anh không muốn tạo những sương - mù - ám - chướng trên vùng tâm hồn đó.

Bây giờ Ánh hỏi anh: "Một buổi chiều chủ nhật tháng bảy, anh trở về Sài Gòn từ Huế như lời hẹn của Diễm. Chiều chủ nhật thì xám. Phố thì thênh thang. Trên đó đã tình cơ cho anh đứng trước Diễm và Chí. Cuối cùng thì anh quay về âm thầm". Những ngày tháng qua đi từ đó.

Ánh nghĩ thế nào và nghĩ rằng anh phải làm gì hơn.

Trước đó còn rất nhiều chuyện nhưng anh không đủ can đảm để kể cho Ánh nghe. Thôi nghe Ánh. Đã gần bảy tháng rồi anh không còn một tin tức nào về Diễm. Lời phê phán này anh dành cho Ánh.

Bây giờ chỉ còn mình Ánh để anh kể lể. Ánh rồi cũng sẽ đi nhưng anh mong là chưa phải lúc này.

Anh còn muốn giữ lại ở Ánh một thần thoại trên những ngày tháng khô cằn này.

Chỉ có thế thôi.

Anh chờ Ánh đến để hát cho Ánh nghe những bài hát mới. Xin một phép màu xoá tan những hằn thù trong nhau.

Trịnh Công Sơn

21.1.1965

Blao 21/1/1965

Dao Ánh

Anh đọc thư Ánh hôm qua. Thư độ này sao đi chậm quá, đến gần nửa tháng mới đến. Thư anh viết cho Ánh từ ngày cuối năm có lẽ bây giờ Ánh cũng bắt đầu đọc.

Trái với dự đoán của Ánh là anh vẫn chưa có gì để gọi là vui. Anh vẫn gian nan trong những phiền muộn cũ. Vẫn đi về rồi lên trên con đường Sài Gòn - Blao - Đà Lạt. Anh đang ở trong một giai đoạn mệt mỏi nhất nên đâm ra nhác nhớm.

Những buổi sáng này trời xuống sương mù mịt. Anh đi trong vùng sương đó. Đêm nằm ngủ có tiếng kèn rất khuya của những người lính đổi gác. Nghe buồn. Trong thời gian này anh khó có điều thoải mái như Ánh chúc. Trí óc anh như không có một phút được yên. Có nhiều lần anh đi giữa thành phố như một người mộng du không còn nhớ, không còn biết, không còn nhìn thấy ai.

Chỉ còn không bao nhiêu ngày nữa đã Tết rồi.

Những con én đã về cho mùa xuân. Anh rất nhớ rất mong về.

Đêm hôm qua dự tiệc cưới của một đứa bạn quen, uống say đến khuya mới về. Những ngày này anh chỉ thú mỗi một chuyện là được say miên man. Khi say mình thấy mình đủ can đảm để bất chấp mọi chuyện.

Anh đọc thư anh Cường cùng những giọt nước mưa buổi chiều ở đó và không khí tranh đấu đói kém làm xây xẩm người.

Ánh có lẽ cũng đang được nghỉ học.

Sống trong một giai đoạn mà mình không thể làm gì được cho mình kể cũng khổ. Mọi người đang bị cuốn trong cơn lốc của nhau. Thật thảm hại vô cùng.

Từ lâu chúng anh vẫn muốn di mình xa những cảnh đó và làm người ngoại cuộc. Nhưng điều đó thật nguy hiểm bởi vì dần dà chúng anh sẽ xa lạ hơn, lạnh nhạt hơn đến độ quá khích. Nên vẫn có những lần trở về bằng mắt nhìn vào, bằng ý nghĩ dù không tham dự thật sự. Và càng nhìn càng thấy sự khốn khổ đập vỡ mặt mình.

Ánh ơi,

Đời sống chúng mình đang dự phần vào đây chỉ là một huyền thoại đớn đau. Những ngày tháng vẫn đuổi bắt nhau ngoài kia. Tất cả mọi người cũng đang chạy về phía trước. Một đông - tác - đi - đến - trước thật ầm ĩ mà không ai nhìn thấy. Rồi cũng không được gì hơn. Mọi sự đã an bài tự bao giờ rồi. Mỗi đời sống được trao cho một vùng đất, một căn hộc và chỉ thao túng, quanh quẩn trong đó như một loài chuột nhủi mà thôi. Không có gì đớn hèn hơn và cũng chẳng có gì để vênh vang cả.

Những lúc mỏi mệt, Ánh sẽ thấy bất cần mọi sự. Nhưng những người - bình - thường may mắn cho họ là không có những cơn mỏi mệt lâu dài nên những chán nản rồi sẽ qua. Anh thì treo mình lửng lơ trong một cơn mê mỏi dài hạn và những lúc như thế này anh chỉ thấy mọi thứ quanh anh đều vô nghĩa như anh. Mọi người đều cần nhau, đều như nhau hay là không ai cần ai cả. Điều đó cũng chẳng có một quan hệ mảy may. Những đời sống vui vẻ, "cao hơn" chỉ là một may mắn trong muôn ngàn may mắn khác. Nhưng mà lấy gì làm tiêu chuẩn giá trị cho đời sống chung này. Nên thôi mặc cho cơn gió cuốn đi.

Anh vẫn nghĩ đến Ánh mỗi ngày. ANh còn ai ngoài một Ánh cuối cùng của những ngày tháng này. Nhưng anh vẫn không mấy yên tâm. Anh gọi sự yêu thương này là một phù - phiếm - thần - thoại. Âu cũng chỉ mong dài lâu cho nhau. Bây giờ anh mỏi mê. Ánh có biết bản Cuối cùng cho một tình yêu mà anh phổ thơ Trịnh Cung không. Đó. Lời nói của anh cũng sẽ như thế. Cũng cùng nỗi mệt mỏi trên trí óc, cơ thể, thân phần.

Anh có viết cho Ánh nhiều tờ thư bỏ dở không gửi ở đây. Có nhiều lúc anh thấy nản đến độ không còn muốn bày giải, đối thoại với ai nữa.

Mỗi đêm ngồi quấn chăn đi ngủ sớm anh không còn chiết ra được một thú vị nào trong đời sống của mình. Không có gì để mình bám víu lấy. Tâm hồn anh có những lúc thanh thản xanh như những chồi non, có lúc đen - điu - vực - thẳm. Anh cũng cố gắng viết nhạc đúng như thế. Mỗi lần viết xong một bản thấy như mình nhẹ nhàng, như vừa trút bớt những ưu tư nặng nề trên vai, trên đầu xuống. ANh vừa viết xong một bản nữa - Tuổi buồn của em anh nghĩ đến Ánh ngày chủ nhật đi đến nhà thờ, tay cầm một nhánh hồng nhung, nhà thờ chủ nhật thì vắng bởi vì đó là nhà thờ của anh tạo ra mà anh chỉ là một kẻ ngoại đạo dù vẫn tin ở những huyền nhiệm của Chúa, của Phật.

Trời đã lên nắng rồi đó Ánh. Những đêm ở đây thermomètre(53) chỉ 14o, 15o. Nửa đêm lạnh quá anh thường thức giấc châm thuốc hút và trí óc loãng ra cùng với đêm.

Ánh có mong anh về chút nào không.

Anh nhớ từng lá cây rất xanh, rất nhỏ ở đó. Nhớ từng bước chân sải dài trên một dòng sông trôi đi. Anh đang thèm trở về đó và cầu mong những ngày ở đó sẽ qua chậm hơn.

Đáng lý Tết này anh Cường có chuyện vui nhưng bây giờ lại dời qua một ngày khác thuận tiện hơn. Anh cũng mong bè bạn hạnh phúc và mình được trôi theo trong vùng hạnh phúc đó.

Anh nghĩ là Ánh bây giờ đang buồn hơn. Dù có ai ở đó chắc cũng không thể nhìn và hiểu Ánh được.

Anh gọi những Ánh, những Trang, ... là những huyền - thoại - chồi - non. Trong vẻ buồn đó anh vẫn bắt gặp được những gì rất mỏng manh, rất nhàn nhã.

Ánh ơi,

Tháng giêng cũng sắp mãn. Rồi còn những tháng ngắn khác lại qua. Mọi người đang chạy. Như trong mỗi người đã có sẵn khuynh - hướng - chạy - tới. Rồi sẽ trôi đi như giòng thác và một ngày nào lạc hẳn nhau đi.

Anh đang rất một mình. Anh đang giam kín anh trong một khoảng sống rất chật.

Những buổi chiều ở đây trời đỏ trên đồi và anh ngồi hút thuốc một mình với gió đã bắt đầu lạnh hơn.

Anh nhớ Ánh vô cùng như bao giờ đó.

Trịnh Công Sơn

***

(mất một đoạn thư gốc)

Anh nghe thấy được tiếng cười của Ánh. Tiếng cười trong và hồn nhiên như tiếng cười của một đứa trẻ trong một câu chuyện anh đọc ngày xưa. Câu chuyện thật buồn nói về một tên hề về già không thể chọc cười nổi một đứa bé nên hắn buồn. Hắn buồn và hắn khóc. Khi hắn khóc thì đứa bé bật cười và cười to.

Gió bây giờ lao xao hàng lá non và tiếng cười của Ánh mắc lên đó.

Bây giờ và có những ngày đã qua anh thấy nản về chính anh và chán ghét chính mình như Ánh đang đứng quay lưng về phía anh.

Anh có một điều hơi tiếng và buồn là Ánh đã không hằn học, không nặng lời với những người như...(54) hay kẻ khác mà lại dành trút cả vào anh. Sau này chắc Ánh còn gặp nhiều người khác. Mong họ sẽ may mắn hơn. 

Dù thế noà anh cũng mong còn Ánh hiền hoà trên đất đai này và gặp anh vẫn cười - mừng - gọi - tên như những người thân lâu đời không rứt. Ánh nhớ như thế nghe Ánh như những gì còn sót lại, đẹp đẽ vô cùng pour les âmes bien nées(55).

Anh cũng thật buồn và cũng đáng phiền trách vì đã chẳng hiểu gì được Ánh. Hãy quên những điều mà Ánh gọi là ngộ nhận của anh. Lỗi đó cũng tại vì độ này anh hay lẩm cẩm quá đi.

Chưa bao giờ lời nói của Ánh cho anh lại dữ dằn như thế. Đó cũng là lỗi ở anh. Đêm hôm qua nếu soi vào gương chắc Ánh phải thấy là Ánh giận ghê lắm. Con gái đừng hay nổi giận mà xấu đi.

Ánh này,

Anh dặn Ánh điều này nữa, đừng kể quá nhiều chuyện cho bè bạn nghe. Anh thấy Trang còn biết nhiều chuyện về anh hơn cả anh biết về mình nữa. Chắc Trang cũng phải buồn cười về anh ghê lắm. Con gái đôi lúc cũng độc ác quá phải không.

Đời sống đôi lúc cũng thấy giống như những mùa trên quê hương. Anh nhớ đến câu thơ không hay lắm của Ngô Kha: "Mùa chưa vàng sao rụng hở em". Có những mùa lá bỏ cây cành. Mùa rã băng ở Bắc Cực. Anh lẩm cẩm nên thường khó quên dễ dàng những gì đời sống đã thi ân cho phần số mình. Bây giờ chúng mình không còn gì để cho nhua nhưng anh vẫn thầm mong thân tình còn đó mãi. Anh vẫn cần có ánh như cần có mặt bè bạn anh. Sống một mình tách rời mọi người thì buồn lắm. Đã nhiều ngày tháng anh sống như thế và sợ hãi. Hãy tin anh một lần bằng tâm hồn bình thản. Chưa bao giờ anh dối lừa ai mà vẫn hay bị buộc là dối lừa. Đời sống thật dễ có ngộ nhận như Ánh nói.

Không bao giờ, cũng như anh chưa hề một lần so sanh Ánh với ai cả. Mỗi người là một phần đất riêng, một vùng trời riêng, làm sao so sánh được. Ánh chỉ là Ánh mã mãi muôn đời. Như Trang, như những người con gái kiêu sa trên đất đai nhỏ bé này. Anh bỗng dưng thấy mình chỉ có thể dừng lại ngoài bờ biên giới đó mà thôi. Anh sẽ tự nhủ đứng lùi lại và nhìn như nhìn những ảo ảnh bên kia tầm tay. Như thế e tiện hơn. Dù thế nào cũng cố gắng nhớ đã có biết đến anh một lần và hãy nhớ luôn là chúng mình bao giờ cũng đối xử tử tế đẹp đẽ với nhau.

Hãy ghé thăm anh nếu rỗi, ghét thăm như một thân tình thúc đẩy chứ không vì ý nghĩ là một ân sủng cho anh. Bây giờ anh đã tự nguyện đứng ra ngoài vùng kiêu sa của tất cả mọi người. Đó là điều chối từ cuối cùng anh khuyên nhủ anh. Anh đã nhiều lần bỏ mất anh. Bây giờ anh cần tìm lại mình đôi chút. Anh cũng lẩm cẩm nghĩ rằng mình cần phải thương mình một chút kẻo để mình bị bôi nhọ quá cũng tủi thân.

Hãy ghé thăm anh và cười hồn nhiên như lần đầu, với tóc thật dài, với tâm hồn lá non, với áo nâu hiền hoà với guốc vông màu trắng.

Chắc bây giờ Ánh cũng bắt đầu nhận thấy Ánh đã hơi nặng lời với anh.

Anh chẳng bao giờ tự ái với người thân mà chỉ thấy buồn cho mình. Buổi trưa anh bỏ ngủ để viết cho Ánh. Lần sau Ánh có viết thư cho bạn bè thì dù khuya cũng cố thức để viết cho xong.

Đâu có phỉa nói được với nhau đời đời. Có người để nói chuyện, để hàn huyên cũng là điều khó. Đời đầy dẫy những kẻ ngu muội. Hãy cố tránh đừng bao giờ nhầm.

Bao giờ gặp lại anh thì hãy cười thật vui cho anh đỡ nản lòng. Bao giờ gặp anh thì gọi tên để anh nghĩ là Ánh cũng có lòng và còn nhớ.

Nghe Diễm(56) sắp có người đi hỏi như thế cũng vui. Đời sống rồi sẽ bình an hơn khi cùng có một người đi mãi mãi bên cạnh mình.

Thôi chỉ như thế.

Chúng mình chấm dứt mọi bêu rêu, đùa bỡn từ đây. Chẳng có gì quan trọng trong đời sống này.

Ngày mai ngày mốt rồi cũng hư không. Cuộc vui nào rồi cũng tan trong lửa cháy.

Anh nghĩ là Ánh cũng đã vui, đã bình an nhiều rồi. Bây giờ cứ như thế mãi cho mãi về sau.

Anh

Trịnh Công Sơn

***

(53) Nhiệt kế

(54) Đoạn thư bị rách mất chữ, không đọc được

(55) Vì những linh hồn đã chào đời

(56) Ngô Vũ Bích Diễm, chị của Ngô Vũ Dao Ánh

1.1.1965

12g 1 phút,

1/1/1965

Thưa Dao Ánh của anh, của anh, của anh.

Anh vừa từ ở quán về. Uống đã khá nhiều rượu. Sương xuống nhiều và anh lạnh run. Đầu óc đã nặng và anh nhớ Ánh ở đó một mình. Ở câu lạc bộ người ta vẫn còn hát, còn nhảy. Sương xuống bạc cả bờ hồ. Những ánh sáng đèn nhoà nhạt cả.

12g 5 phút.

Một năm khác đã bắt đầu.

Anh cầu mong mọi điều lành cùng những hạnh phúc vô biên cho Ánh.
Nói làm sao cho hết sự xúc động của anh ở phút cuối cùng tiếp giao của một đêm làm ranh giới cho một năm cũ và một khởi điểm mới bắt đầu.

Ánh sẽ từ đó bước bằng bước chân đầu tiên. Anh cũng thế.

Dấu vết đó sẽ còn trên con đường hút gió bằng 365 ngày phải đi qua.

1/1

Sau barrière này là dĩ vãng. Chúng mình bước tới từ đây.

Ánh sẽ trong sáng nghìn đời như một mặt gương mà anh sẽ soi cho mãi về sau.

Ánh ơi Ánh ơi,

Đêm đã khuya trên từng đầu cỏ. Ánh đã ngủ yên rồi phải không. Hãy ngủ bình an đi em lời ru sẽ là tiếng hát của những vì sao xanh đêm nay. Anh xin kết bằng những tinh - tuý - của - trời - đất đêm nay làm vương miện để vinh thăng cho Ánh.

Buổi sáng Ánh sẽ thức dậy bằng hào quang của vương miện.

***

1/1

Ngô Vũ Dao Ánh

Ánh đừng buồn vì anh đã uống quá nhiều. Đời một người con trai suốt bao nhiêu năm gian nan thế này anh làm sao còn đủ bình tĩnh để thoa son điểm phấn lên thân phần mình. Anh nghĩ là Ánh hiểu được anh. Vì thế anh đâu giấu giếm điều gì.

Đêm đã muộn màng mà anh bắt Ánh phải ngồi nghe anh kể chuyện thật phiền phải không.

Ánh ơi,

Mùa xuân bắt đầu từ mai hay từ 1 giờ đêm nay. Những lộc non đã nảy mầm. Những cánh én sẽ giăng đầy trời.

Anh ngồi đây hát bằng tên Ánh cho đến bao giờ không thể.

Anh vẽ bằng bút này một chút hình ảnh của anh bây giờ cho Ánh xem.

1 giờ rồi đó Ánh. 

Anh cầu mong cho con người bớt hằn thù nhau. Và tình yêu nảy chồi trên cùng khắp.

Dao Ánh Dao Ánh Dao Ánh

Anh gọi tên và cầu mong Ánh bình an hạnh phúc.

Bonne année

Heureuse et ame en paix(52)

Ánh

1/1

Trịnh Công Sơn

Anh chừa cái gạch ngang trên chữ ký cho Ánh.

***

(52) Năm mới tốt lành

Hạnh phúc và bình yên 

31.12.1964

31/12/1964

Dao Ánh,

Ở ngoài khung cửa. Trên trời cao. Một vì sao xanh xanh xanh. Anh gọi tên Ánh, tên Ánh, tên Ánh. Từ một vùng tối trở về. Mùi cỏ dại khơi lên. Và đồi đêm không. Một hoa đăng kết cho ngày cuối năm. Ôi ngày cuối năm. Tờ lịch cuối cùng mỏng dính bìa của một cuốn sách dày 365 trang phải xếp lại đóng kín vào trong đó những tên người tên người. Những lá xanh lá vàng, mây, mưa, sương mù, tiếng hát của những mùa thu, hạ, xuân, đông. Ôi mộ phần của những dấu tích. Dấu tích buồn Ánh ơi Ánh ơi anh chỉ còn một mình một mình ở dây mà sương đêm đã xuống không có Ánh để anh đưa qua những vùng tối ngoài kia cho băng kết trên từng ngón tay em ngón tay em thì gầy anh sẽ làm câu hát cho niềm giá buốt trên đó trên đó.

Này Ánh này Ánh này em này em đã có từ bao giờ từ bao giờ anh đã gặp trên lối mòn nào của một ngày một chiều tháng 4 tháng 5. Còn đến bao giờ hở em ôi mắt ấy vai ấy tiếng nói nụ cười và tóc mềm tưởng chừng từng sợi buồn nhỏ xuống cuốn hút cuộc đời anh đi vào mênh mang đã mất đã mất anh không còn là anh không còn là anh.

Sao không có Ánh đây cho anh nhìn mặt cho anh đọc lời thánh ca trong mắt ngày cuối của một năm và anh đưa Ánh về một giáo đường gần đây bên kia đồi giáo đường sẽ không còn ai chúng mình có thể khóc cho thoả lòng bắt đầu nửa đêm khi tiếng chuông nhà thờ gõ lên đều đặn 12 tiếng như một ấm ức một nuối tiếc không nguôi trên vẻ im câm của vạn vật.

Dao Ánh Dao Ánh Dao Ánh

Thôi em hãy nhận lấy món quà mọn mọt này của anh là vòng hoa kết bằng từng bóng đêm trên vùng xanh cao khiết của trời của trời. Vòng hoa cuối năm cuối năm anh kết trên vầng tóc em cho thơm ngát lời thánh thiện.

Dao Ánh Dao Ánh Dao Ánh

Đêm đã lạnh anh vẫn cố giữ bàn tay ấm để nghe rõ giá buốt hơn từ từng ngón tay dài của Ánh.

Ánh đang làm gì đêm nay anh vẫn còn nhớ hình ảnh Ánh buổi chiều đứng ở bờ tường nhìn gió xuôi về từng sợi tóc quấn dại trên môi, trên mắt. 

Sao anh không thể về đêm nay để dìu Ánh đi để nghe Ánh nói rất thầm như tiếng nói của những vì sao.

Anh cũng không thể về Sài Gòn đêm nay để cùng anh Cường say một đêm cuối năm.

Không còn gì ngoài những phù phiếm đó. Có Ánh đây chắc anh sẽ ngồi suốt đêm hay ngủ gục bên cạnh Ánh để nghe Ánh hát lời rất nhỏ.

Chỉ còn hai giờ nữa là năm đã hết. Anh sẽ kể chuyện gì cho Ánh nghe đây.

Trước mắt anh là ngọn nến hồng. Nến hồng đang cháy và sương phủ lên. Ở một góc bàn của anh như thế đó, ống pipe, sương, hộp thuốc và ngọn đèn. 

Bên cạnh anh giường đã bỏ mùng từ mấy tháng nay. Trên tường anh cắm đầy những hình của anh vẽ anh. Tết về anh sẽ mang về cho Ánh xem.

Cái hình của Ánh vẽ anh cũng đã dán lên tường. Anh muốn vẽ Ánh để anh đính lên tường nhưng không có ảnh. Anh thử để gương soi vào và vẽ. Giống lắm nhưng giấy lớn nên ngại xếp gửi về cho Ánh thì hỏng đi.

Ngày nay anh được thư Ánh và thư của một cô anh chưa hề quen ở Sài Gòn gửi về. Thư gửi mang tên Bùi Thị Bích Thu muốn xin và bản nhạc. Anh chép một đoạn cho Ánh đọc:

"... nữ sinh viên Văn khoa... một sự tình cờ may mắn cho tôi được nghe nói đến nhạc sĩ. Trong một câu chuyện ở buổi tiếp tân chúng tôi có bàn về âm nhạc và từ từ câu chuyện kết tụ quanh sự nghiệp của nhạc sĩ...". Thư viết rất lễ độ và cô này kể rất nhiều những bản nhạc của nah. Anh không đoán nổi là ai mà biết rõ địa chỉ của anh ở tận đây để gửi. Anh vẫn thường được rất nhiều những loại thư như thế này nhưng anh bỏ qua đi. Lần này an hơi lạ vì chỗ trọ ở bà Phi chỉ có một vài người biết thôi mà cô Thu này kiếm đâu ra cũng lạ.

Cũng là chuyện cuối năm nên anh kể cho Ánh nghe thế thôi.

Đêm đã yên tĩnh lắm rồi.

11 giờ Ánh ạ. 

Ánh đã ngủ chưa. Ánh hãy cố thức cho hết đêm để anh còn nói chuyện.

Đêm nay ở ngoài kia, gần bờ hồ, người ta khia mạc Câu lạc bộ thanh niên. Có rất nhiều tướng tá đến - cả những người Mỹ và ban nhạc ở Sài Gòn lên. Người ta đang nhảy nhót, say sưa ngoài đó. Anh có giấy mời nhưng nhác quá nên không đi. Vả lại anh không có bạn bè thân thiết nào với anh ở đây để cùng nói chuyện.

Đà Lạt đem nay cũng vui lắm.

Có lẽ năm nay là năm buồn nhất của anh. Anh mong những may mắn sẽ đến cho anh bắt đầu từ ngày mai 1/1. Ánh sẽ quà gì cho anh. Dạ lan giờ này chắc đã ngạt ngào cả một vùng tối đó rồi, đã cài lên từng sợi tóc của Ánh.

Ánh ơi Ánh ơi, Ánh ơi, Ánh ơi, anh đi ra phố uống rượu một tí rồi sẽ về viết tiếp cho Ánh, Ánh nghe.

Tất cả những gì linh thiêng nhất anh đã kết tụ lại để nghĩ về Ánh cho một ngày một đêm một giờ cuối cùng của năm. Anh chỉ còn Ánh ngoài bạn bè và những đứa em cùng mẹ anh. Dù rồi những gì sẽ trôi dần qua trên tay anh anh cũng đành thế thôi vi như định mệnh đã không dành gì cho anh ngoài phiền muộn. Cuộc sống sẽ nổi trôi trên từng phù phiếm này qua phù phiếm nọ mà thôi. Nhưng cần gì phải không Ánh. Mỗi con người đều có niềm kiêu hãnh riêng của nó. Anh vẫn nhơ câu nói của Alain: L'home est un fier animal(51).

Từng vết sương rất mỏng đang bay vào cửa sổ. Anh sờ lên tóc và thấy ướt.

Đêm nay ở Sài Gòn người ta sẽ đi chơi suốt đêm. Người ta say và cười cho hết buồn phiền. Khi hai cây kim của dancing khép vào nhua ở số 12 người ta sẽ hôn nhu và trút bỏ mọi hằn thù.

Anh Cường chắc dang nóng lòng mong anh về. Sang mai anh Cường trở về Huế lại. Anh Cường bảo ngày đầu năm ngồi trên một chuyến bay thật thú vị. Ánh thấy không vì thế anh vẫn mong làm một cái gì thật rỗi rảnh để mình có thể dong ruổi từ chỗ này qua chỗ khác vào những giờ giấc thật bất chợt. Đời chỉ còn một chút lý thú đó mà thôi. Những lúc nhớ nhung quá mà chỉ có thể ngồi một chỗ mà than van như thế này thôi, thật là tù ngục.

Thư Ánh anh đọc buổi trưa và mừng rỡ vô cùng. Màu lá xanh của dạ lan vẫn còn tươi. Trang thư ướt chảy bạch lạp. Như từng phiến buồn trải dài trên đó. Anh thấy Ánh như đang hiện diện, đang phiền muộn trên từng nét nguệch ngoạc của đêm của sự trống vắng bao quanh mà Ánh thì vô vọng níu lên níu lên như một lời nhóng gọi rứt rã.

Ánh ơi,

Thuốc đã đốt cháy cổ anh. Không có Ánh để anh châm thuốc cho Ánh hút như những đêm nào Ánh đã hút dở điếu thuốc và đưa cho anh. Anh còn nhớ còn nhớ và vô vọng. Nhớ về Ánh tưởng chừng như quá xa xôi. Ánh dang là ai ở đó đêm nay có thức có buồn vì một năm sắp mãn hạn như một đời người cũng thế thôi. Mà đời người thì dài hơn thì ưu phiền hơn. Cái gì cũng có một mộ huyệt để trở về an nghỉ im ỉm ngàn năm.

Ánh có buồn lắm không. Hãy ngước mắt lên cho anh nhìn. Mây sẽ kết trên vùng mắt đó. Anh đã nói như thế trong lời ca Còn tuổi nào cho em cho Ánh, có bằng lòng thế không.

Sương đã nhiều đó Ánh ạ. Anh thấy lạnh ở trán ở những ngón tay những ngón chân. Ánh chưa ngủ đó chứ. Bạch lạp có còn cháy không.

***

(51) "Con người là một con vật kiêu hãnh" - Alain, triết gia Pháp, tên thật Émile-Auguste Chartier (1868-1951)

29.12.1964

Blao 29/12/1964

Dao Ánh thân yêu

Anh đọc thư Ánh tối hôm qua. Và ngủ rất sớm với tờ thư còn cầm trên tay. Như bàn tay của John Gavin trong phim Le temps d'aimer et le temps de mourir(46) khi nằm chết trên một bờ sông còn cầm lá thư người yêu từ một thành phố xa gởi về. Những miền đất này cũng là chiến trường. Người lính ở đây không mệt bằng thể xác nhưng trí óc thật cũng đã tê liệt hoàn toàn.

Anh vừa ở Sài Gòn về chiều hôm qua. Sông một mùa Giáng sinh buồn. Anh ngủ rất sớm đêm Giáng sinh với ly rượu buổi chiều. Không có bạn bè chia nhau mà thấy mờ những khuôn mặt nhở nhơ trên phố.

Anh đã về đây với rét mướt.

Sau ngày sinh nhật của Chúa, anh lên thăm những Hà, Cung ở Thủ Đức. Buổi chiều về rã rời ngồi buông thõng tay trong chiếc ghế bành. Anh Cường xuất hiện đột ngột ở màn lưới cửa. Rồi chúng anh kéo nhau ra phố uống rượu mừng rất mừng. Buồn cũng rất buồn. Gặp cả anh Đỗ Long Vân (dạy Đại học Huế). Và ba chúng anh đi suốt những con đường thênh thang với một đầu óc nặng nề chếnh choáng. Thấy chán chường. Bây giờ có người nào hỏi anh vì sao lại quá ưu phiền như thế này thì có lẽ anh không làm thế nào để trả lời được. Anh Đỗ Long Vân bảo anh ấy đã quá bi thảm mà thấy anh lại còn hơn thế. Lý do thì quá nhiều và dồn dập từ ngày này qua tháng nọ. Anh có nói với anh Vân: Đôi lúc tôi cũng muốn làm người hùng, muốn theo Nietzsche để thờ "culte du surhumain"(47) nhưng bất lực. Chung quanh mình đã có quá nhiều gãy gục, mình không thể là gì khác hơn một épave(48) trên cơn nước lụt cuồn cuộn mang đi.

Rồi ngày hôm sau anh đưa anh Cường vào thăm Hà, Cung. Để thấy rõ vẻ não nề trên những khuôn mặt, trên mỗi cánh tay, con mắt, màu da sạm nắng đó. Và những ngày lễ qua đi. Buổi chiều chủ nhật rơi xuống nhanh như một mà lưới chụp lên cuộc sống kham khổ đó và chúng anh trở về thấy muốn khóc. Muốn khóc như những kẻ đã ý thức rõ rệt về nỗi bất lực, về sự yếu đuối của mình.

Ánh ơi, trong những ngày này anh không còn một chương trình, một dự định nào ngoài ra cứ sống bừa theo một - mang - đi nào đó. 

Có má anh vào đây thăm Hà, còn ở Sài Gòn. Có lẽ trưa thứ năm này anh lại về đó để gặp anh Cường trước khi anh Cường về lại Huế. 

Anh tiếc là không thể về thăm Ánh trong Noel này. Anh nhớ bàn tay dài những ngón lạnh lùng đó và cơ hồ như còn nghe được giá buốt chạy dài trên bàn tay anh.

Ánh ơi Ánh ơi Ánh ơi,

Tháng 12 đã sắp phải mãn hạn rồi đó. Chỉ còn hai hôm nữa chúng mình lại bắt đầu trên một khởi điểm mới của năm 1965. Thấy mà buồn.

Anh cũng mong một cái gì mới mẻ hơn cho đầu năm này. Anh sẽ gọi Ánh bằng vẻ lạ lùng huy hoàng của năm mới. Dự định của anh là có mặt ở Đà Lạt đúng ngày 1/1 và gửi thư cùng những cánh hoa anh đào đầu mùa về cho Ánh nhưng bây giờ phải về Sài Gòn bất khả kháng.

Ánh đã lạnh bao nhiêu ngày ở đó. Anh mong Ánh vẫn cứ lạnh lùng như thế qua những con đường mà một mùa Hạ mùa Thu, có những cơn mưa đêm bất chợt anh đã đưa Ánh về. Hãy cố gắng làm kẻ độc hành cho anh còn ca tụng sự can đảm đó mà ít người còn giữ được. Hãy hát lời thành buồn như anh đã bao nhiêu buổi chiều ngồi gõ vào phiến đá hát cho mình cho người thân yêu.

Anh mong về Tết để nhìn lại Ánh rất gần, rất gần như một mùa lá đã xanh kề nhau lao xao không dứt.

Ánh ơi, anh nhớ Ánh như thế đó. Còn gì ngoài những giờ ngồi đếm từng khoảng hư vô.

Hãy biến mình vào hư vô, vào hư vô của chính mình, vào hư vô của sự vật vì trong hư không đó mình sẽ tìm thấy được mình và sự vật ở vẻ nguyên vẹn của nó.

Những cơn bệnh đã qua trên anh. Những giờ nằm phơi thây không còn một người thân thuộc thật khốn cùng. 

Anh nhớ những câu thơ của anh Cường: "...buồn ơi cháy chỗ anh nằm".

Buổi chiều anh thức dậy. Mây xuống thấp trên đồi mây đen.

Những ngày anh về Thủ Đức như những lần đi cắm trại. Ngồi phơi ngoài nắng. Và da đã sạm đen đi nhiều hơn.

Buổi chiều không còn một tiếng động nhỏ. Ánh có thể ngồi ở đây nghe tiếng cỏ lao xao từ ngoài kia. Rồi cơn mưa đã xuống đó. Những sợi mưa nhìn thấy rõ gõ vào đồi dốc đất đỏ đã khô, tiếng kêu nghe buồn như một tiếng nói đều đặn già nua.

Mưa xuống và trời vẫn còn những mảng trời xanh mây trắng.

Anh bỗng thấy nhớ Ánh hơn, nhớ quay quắt.

Đêm đã tràn đầy trên núi đồi. Anh nằm trong mùng viết thư cho Ánh. Tiếng kèn đồng của đêm đã dấy lên từ xa về. Nghe buồn như một lời trối trăng. Anh nghĩ đến hình ảnh của Monty thổi kèn trước mộ bạn(49) khi chiều xuống đậm dần.

Ở đây vẫn thường có những tiếng kèn thổi vào những giờ bất chợt làm mình đến thấy héo hắt, chua xót.

Ánh ơi, đêm đã mặc lên từng ngọn cỏ và gió lạnh của rừng núi cũng len về.

Ngồi từ hòng anh nhìn thấy được con đường chính chạy về phía toà tỉnh(50). Từng đoàn xe GMC đang chở đầy lính chạy về những vùng cách đây 10, 15 cây số. Những trận đánh nhỏ vẫn vây quanh đời sống chúng mình. Ánh nghĩ làm thế nào để quên mà sống bình an được. Chung quanh mình những người thân thuộc vẫn tiếp tục ngã xuống và có những kẻ vẫn bình thản nuôi nâng mình lớn lên vô tư. Con đường đó mang tiếng động cơ ầm ĩ của xe mỗi đêm anh nằm nghe rõ và thấy ngán ngẩm vô cùng. 

Không khí chiến tranh vẫn trùm lên đất đai này. Có nhiều đêm anh thức dậy giữa những tiếng đại bác nổ rất gần và thao thức suốt đêm lo âu. Tết này có lẽ anh sẽ cố gắng về dù có bận gì cũng mặc. Phải về để nhìn lại những gì anh còn lại ở đó. Có thể rồi tháng tư anh đã bị gọi đi Thủ Đức. Những ngày còn lại này anh chỉ có Ánh để nói những lời nhẹ nhàng. Cuộc đời đã dành sẵn những kẻ - sinh - ra - cho - nhau. Anh nghĩ rằng một mai nào Ánh sẽ bay xa ngoài tầm tay anh và trở về bình an trong một không khí quen thuộc, bình thường mà bấy lâu Ánh đã quên đi, đã xa lánh. Thật buồn nhưng phải làm gì hơn.

Đêm đã lạnh và đã buồn. Cây cỏ lao xao. Anh chỉ còn nghe rõ tiếng sâu đất và tiếng dế reo. Những ngày nghỉ ở đó chắc Ánh tha hồ ngủ và đi chơi. Ánh cố giữ giá buốt trên mười phiến - băng - bàn - tay - dài đó cho anh. Anh không mong gì hơn.

Đêm Giáng sinh Ánh đi chơi với ai ở đó. Anh mong là Ánh không có ai ngoài Ánh ra với khoảng trống quanh Ánh. Hãy giữ niềm kiêu hãnh ấy thật lâu dài. Anh đã bao nhiêu ngày tháng từ trước và bây gờ nằm mòn người không đợi chờ nào và như nghe thân thể mình cất lên tiếng hát.

Ánh ơi,

Ánh ơi,

Khuya đã khuya hơn. Máy bay kêu ầm trên trời đen mù. Anh cầu mong cho mọi người bình an. Và Ánh và Ánh hằng muôn nghìn năm anh còn nhìn thấy với niềm kiêu hãnh.

Dao Ánh mà anh gọi không nguôi như một lời biển vọng vô tận vô tận đó em.

Nhớ muôn trùng muôn trùng đó Ánh.

Trịnh Công Sơn

***

(46) Tự tiếng Pháp của bộ phim Mỹ A time to love and a time to die (Một thời để yêu và một thời để chết) sản xuất năm 1958, chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Đức Erich Maria Remarque, đạo diễn: Douglas Sirk, các diễn viên chính: John Gavin, Lilo Pulver

(47) Giáo phái tôn thờ sự siêu phàm, siêu nhân

(48) Vật trôi giạt

(49) Montgomery Clift (xem chú thích 4)

(50) Toà tỉnh trưởng Lâm Đồng

16.12.1964

16/12

Ánh ạ,

Đêm hôm qua viết đến đó thì anh mỏi và ngủ mê đi.

Chiều của ngày khác buổi chiều với vẻ yên tĩnh của mọi người.

Anh ngồi một mình và thấy tuổi trẻ mình tiêu hao đi trên từng ngày buồn. Vô vọng vì không trì giữ lại được gì cả. Rồi vẻ nhọc nhằn cùng nét già nua sẽ đến. Và mộ phần có tiếng gọi về gần hơn gần hơn. Như người bà con của anh vừa chết ở Quy Nhơn với năm mươi mấy tuổi mà anh được tin và thấy sững sờ. Những thàng ngày ở Quy Nhơn đã bao nhiêu buổi sáng, buổi chiều, buổi tối ngồi hàn huyên chuyện tâm tình, uống rượu, nhấm và hút thuốc vàng từng ngón tay, ông ấy đã xem anh như một người bạn nhỏ. Anh còn nhớ rõ và thấy sự chết đã như một hạt mầm độc dược có sẵn trong cơ thể mỗi người. Mình không định đoạt được gì cho mình. Cả sự sống lẫn sự chết. Ánh có thể thoáng thấy điều đó trong một lúc nào Ánh trở về hoàn toàn với một cô tịch trong tâm hồn.

Anh nghĩ rất nhiều về một ngày không còn màu sắc cùng ánh sáng của thiên nhiên vào mắt mình. Sao không yêu thương nhau. Ngày tháng cũng chỉ có một số vừa đủ cho từng đời sống. Sau đó sẽ không còn gì.

Trời chiều buồn trên từng luống đất màu nâu bạc. Trước mặt anh là thành phố đồi dốc lưa thưa vài nóc nhà trồi lên. Anh đang bị bỏ quên ở đây như vết phiền muộn.

Ôi những ngày tháng cũ có bao nhiêu người còn nhớ lại.

Anh bây giờ như một đầu cỏ lao xao không nghĩa lý gì. Tất cả đều rụng xuống quanh anh những hồn nhiên, niềm vui, hy vọng cùng những điều mong ước.

Không còn gì Ánh ạ.

Anh vừa được thư nhà Tịnh viết. Những lời nói buồn cho một buổi chiều đã quá yên tĩnh.

Thôi Ánh nhé. Anh xin ngồi yên và quay mặt vào trong mình để chết.

Anh nhớ Ánh như bao giờ bao giờ đó Ánh.

Rất nhớ và hơn thế nữa.

Trịnh Công Sơn

15.12.1964

15/12

Buổi chiều đây Ánh ạ. Anh vừa được thư của anh Cường và thư nhà. Đọc xong buồn. Bao giờ cũng thế. Anh bỗng thèm về đó ít lâu để ngồi nhìn lại từng khuôn mặt thân thuộc. Có lẽ rồi anh cũng sẽ cố gắng về đó một lần mà nhìn thấy Ánh mà nhìn Ánh đi như lụa là xao động.

Buổi chiều trời có nắng và gió lạnh.

Anh thèm mình là một cánh chim nào để quay về đó kêu tên những người yêu thương.

 

Độ này anh đoán Ánh có vẻ buồn hơn. Ánh buồn thì mắt Ánh cũng buồn. Anh nghĩ đến dáng Ánh những buổi đi về rất chiều ở trên những con đường giá rét chỉ một mình, một mình thôi. Anh không hiểu nổi những ngón tay sẽ lạnh đến chừng nào. Anh rất mong về để nhìn thấy Ánh. Để nói chuyện với Ánh, để nghe tiếng nói của Ánh. Tất cả, tất cả để bù đắp lại những gì đã hao hư. Ôi một giòng sông mà nước nguồn sẽ về dâng đầy lại.

Đêm đã đuổi chiều đi.

Đêm đã lạnh hơn và trăng sao cũng đã về.

Anh hút pipe cho ấm tay.

Thế mà đã nửa tháng 12. Rồi tháng 12 cũng qua nhanh qua nhanh. Không hiểu khi mình chết thì những người chung qunah sẽ như thế nào.

Hoa cỏ mùa này đã sắp tàn rữa. Bây giờ màu tím không còn mầu nhiệm như đầu mùa. Anh gửi về cho Ánh màu tím đã nhạt nhoà đi rồi.

Ánh ơi,

Anh đã ngồi sững sờ trước tờ thư này gần cả giờ đồng hồ và tự nhiên thấy buồn vô cớ.

Ngôn ngữ rồi cũng có lúc không diễn đạt, không giúp đỡ gì được cho mình.

Anh nhớ Ánh và chỉ có thể nói với Ánh như thế thôi, không thể nào khác hơn. Anh mong về vì thế. Về để nhìn thật gần từng sợi tóc vướng trên vầng trán.

Anh đang nằm trong mùng để viết tiếp thư. Những cánh cửa đã đóng kín. Ngoài trời trăng sáng và lạnh. Anh nhác nhớm như một loài thú mùa đông nằm ngủ mê.

Anh đang sống trong một giai đoạn buồn thảm nhất của cuộc đời. Không có một cái gì để mong ước. Một giai đoạn buông trôi nhất. Niềm hư vô như một vết dầu loang trên đời sống của anh.